Podstawy kompozycji florystycznej. Część 2: Forma

Kiedy bierzesz w dłonie jakiś przedmiot, pierwszym, na co zwracasz uwagę, jest…? Czy dobrze domyślamy się, że przyszedł Ci na myśl kształt? To jeden z najważniejszych aspektów określających właściwości rozmaitych rzeczy. I nie tylko rzeczy, ale także kompozycji florystycznych. Chcesz dowiedzieć się więcej na jego temat? A zatem zapraszamy Cię w podróż, w której motywem przewodnim będzie właśnie kształt albo mówiąc inaczej – forma. A jeśli chcesz zacząć od początku, przeczytaj nasz pierwszy wpis z serii podstawy kompozycji florystycznej: linia. 

Czym jest forma we florystyce?

Zacznijmy od definicji formy. To nic innego jak jedność graniczona obrysem wyznaczającym jej zewnętrzną granicę. Może ona dotyczyć pojedynczych kwiatów, grupy roślin bądź całej kompozycji – w zależności na czym skupisz swój wzrok. Określony kształt pozwala dopasować kompozycję do okazji, a także wywołać u odbiorcy emocje. Przykład: forma pozioma kojarzy się z poczuciem bezpieczeństwa, z kolei pionowa jest aktywna i dynamiczna.

Formy wolne i konstruktywne – czym się różnią?

We florystyce wyróżnia się dwie podstawowe grupy form:

1. Formy wolne – czyli takie, które nie są modyfikowane przez człowieka, lecz są wytworami natury. Dzielą się na formy wyrośnięte – powstające w procesie wzrostu, który sprawia, że każda roślina jest niepowtarzalna, jedyna w swoim rodzaju oraz formy przypadkowe – ich powstaniem rządzi przypadek, przez co efekt jest trudny do przewidzenia. Przykładem może być kształt zgniecionego papieru.
2. Formy konstruktywne – czyli takie, które powstały z udziałem człowieka, przez co można łatwo określić ich granice i wielokrotnie powielać. Przykładem mogą być bukiety o określonym kształcie albo wazony, naczynia i inne przedmioty, które we florystyce pełnią funkcję tła. Te ostatnie w zestawieniu z materiałem roślinnym pozwalają nakreślić styl kompozycji, uporządkować układ albo być jego bazą. W ramach form konstruktywnych wyróżnia się trzy pierwotne kształty, z których następnie mogą powstać dowolne formy:

• Prostokąt (oraz bryły powstałe w wyniku obrotu prostokąta wokół własnej osi: prostopadłościan i sześcian) – jest bardzo rzadko spotykany w świecie roślin. Istnieje natomiast wiele przedmiotów w formie prostokąta czy prostopadłościanu wykonanych na użytek florystyki. Są to m.in. rozmaite naczynia, ramy obrazów czy dekoracyjne gąbki, na których układa się kompozycje kwiatowe. Zdarza się, że całe kompozycje przyjmują taki właśnie kształt. Uosabiają wówczas spokój i statykę. Doskonale wpisują się w nowoczesne wnętrza.
• Trójkąt (oraz jego pochodne: piramida i stożek) – jest często spotykany w świecie roślin – chociażby w strzelistych kwiatostanach i ostro zakończonych liściach. Trójkątny kształt przybierają drzewa iglaste, ostróżki, lewkonie, anturia i wiele innych gatunków. W kompozycjach najczęściej kształt ten ujawnia się w stożkowych bukietach i kompozycjach w naczyniach. Forma ta uosabia dążenie do przestrzeni. Dodajmy, że trójkąt skierowany wierzchołkiem do góry wyraża optymizm i nadaje całości dynamiczny charakter. Z kolei skierowany wierzchołkiem do dołu może działać przygnębiająco.
• Koło (oraz jego sferyczna pochodna: kula) – kształt powszechnie występujący w przyrodzie. Okrągłą formę mają np. kwiatostany peoni, róży, dalii, astrów, a także kwiaty słonecznika czy kwiatostany kaliny. Kula często określa też kształt owoców – jabłek, szyszek, żołędzi, kasztanów itp. Formę tę chętnie wykorzystują floryści, ponieważ uosabia spokój, kojarzy się z przytulnością i miękkością. Przykładem może być np. bukiet typu biedermeier albo dekoracyjny wianek. Okrągłe kształty przyjmują też przedmioty używane we florystyce, w tym kuliste naczynia, bombki, kule z wikliny oraz dekoracje np. koraliki.

Ruch a forma – jak odzwierciedla się we florystyce?

Kształt roślin ma oczywiście ogromne znaczenie we florystyce. Warto jednak pamiętać, że aby kompozycja sprawiała wrażenie naturalnej i nie wprowadzała poczucia dysonansu u odbiorcy, konieczne jest uwzględnienie w pracy formy względem ruchu rośliny. Zwykle jest to kierunek jej wzrostu lub ruch powodowany oddziaływaniem grawitacji. Spoglądając przez taki pryzmat, możemy wyróżnić następujące formy ruchu u roślin:

• Wznoszące się – przebiegają w kierunku pionowym i oddziałują przeciwnie do grawitacji. Forma ruchu tego typu występuje np. u mieczyków, ostróżek, sansewierii czy łubinów. Wyraża siłę i dumę, ale uwaga! Zwykle dominuje w kompozycji i wymaga przestrzeni nie tylko po bokach, ale także w jej górnej części.
• Rozwijające się – początkowo wzrastające ku górze, a następnie rozchodzące się na brzegi – również w nieregularny sposób. Przykładem roślin o takiej formie ruchu są: palmy, juki, irysy, czosnki czy krasnokwiaty.
• Kołyszące się – mają elastyczne łodygi, delikatnie „kłaniające się” do podłoża i sprawiające wrażenie kołysania przy najmniejszym podmuchu powietrza. Przykładem mogą być: frezja, zatrwian, falenopsis czy groszek pachnący. Co ciekawe rośliny te oddziałują na odbiorcę relaksująco, ale ze względu na swój pokrój, wymagają dużej przestrzeni wokół siebie.
• Opadające – miękko spływające w kierunku podłoża. Wymagają optycznego oparcia nad sobą i wolnej przestrzeni pod sobą. Przykładem są pędy roślin wiszących, szarłat, trzykrotka, bluszcz, fuksja, wierzba płacząca czy złotokap. Na odbiorcę oddziałują miękko, budzą pozytywne, łagodne emocje
• Skupiające, tworzące powierzchnię – przylegają do podstawy i nie wymagają przestrzeni wokół siebie. Przykładem może być mech albo oset na krótkich łodygach, a także materiał florystyczny w postaci gąbki, żwiru czy szyszek. Mają spokojne, łagodne oddziaływanie na odbiorcę.
• Skupiające, gromadzące – formy, w których ruch kieruje się do środka. W przypadku kwiatów przyjmują postać kopuł lub rozet. Przykładem mogą być hortensje, osty, przegorzany, margerytki, goździki, aksamitki albo astry. Taka forma ruchu dotyczy też wielu owoców, w tym jabłek, szyszek, makówek. Oddziałuje na odbiorcę uspokajająco.
• Wijące się – poruszające się po nieokreślonym torze. Mogą w rozmaity sposób oddziaływać na odbiorcę, budząc zarówno radość i pozytywne emocje, jak i niepokój. Do roślin o takiej formie ruchu zalicza się m.in. winorośl, powój, pokręcone gałązki wierzby, a także plecionki z traw i gałęzi.
• Łamane – nagle i nieoczekiwanie zmieniające swój kierunek. Charakterystyczne są dla nich proste odcinki łączące się pod kątem ostrym. Przykładem roślin o takiej formie ruchu mogą być gałązki robinii, źdźbła traw, sitowie czy gałęzie pigwy. O wiele częściej jednak taką formę ruchu wyraża materiał nieflorystyczny, np. listwy, paski blachy czy kawałki siatki. Warto dodać, że elementy te oddziałują na odbiorcę w kapryśny sposób, mogą wywoływać skrajne emocje. Wymagają też dużej przestrzeni wokół siebie, aby mogły zaprezentować się w pełnej okazałości.

Forma obiektu – jakie kształty mogą przybierać kompozycje florystyczne?

Pojęciem, które pojawia się we współczesnej florystyce, jest także forma obiektu. To nic innego, jak takie ukształtowanie kompozycji, które wpisuje się w określoną sytuację, wnętrze albo po prostu pasuje do osoby. Należy jednak pamiętać, że w tym przypadku materiał florystyczny ulega znaczącym przekształceniom tak, aby florysta mógł go sobie podporządkować. Opisane dotychczas formy obiektów to:

• Forma strukturalna – taka, w której obecne są przecinające się linie, zagłębienia i wypukłości. Zachęca do zajrzenia w głąb kompozycji, dlatego wymaga od florysty dopracowania nawet pozornie niewidocznych elementów. Jest dynamiczna i wielopoziomowa. Określana jest mianem „introwertycznej”, ponieważ kompozycja w tym przypadku jest zamknięta wewnątrz innej formy.
• Forma teksturalna – polega na tworzeniu płaskich, zwartych powierzchni przy użyciu zróżnicowanego materiału florystycznego. Nie ma w niej miejsca na wgłębienia, nierówności czy nakładanie się na siebie warstw. Pozwala pokryć powierzchnię dowolnej formy – kuli, sześcianu czy stożka, a także wykonać płaską formę leżącą albo stojącą.
• Forma konstrukcyjna – zwykle bazuje na efektownej konstrukcji, na której umieszcza się pojedyncze kwiaty osadzone w szklanych fiolkach lub gąbce florystycznej. Z tego względu nie wymaga użycia naczynia z wodą. Może przybierać dowolne kształty – w zależności od wizji florysty. Do stworzenia konstrukcji zwykle wykorzystuje się gałęzie, pędy bambusa, patyczki Mikado, pręty czy wiklinę.
• Forma warstwowa – charakteryzują ją warstwy występujące nad, pod i obok siebie. Wykorzystuje nadziewanie lub nawlekanie fragmentów roślin na sznurek, patyk lub drut albo układanie ich warstwami. Doskonale spisuje się w pracy z suszonymi roślinami, które nie tracą wyglądu wraz z upływem czasu.
• Forma sztaplowa – tym, co ją wyróżnia, jest słabe zróżnicowanie materiału florystycznego. Efekt osiąga się raczej przez jego zagęszczenie albo warstwowanie. Najczęściej układa się z niego stosy. W ten sposób powstaje bardzo nienaturalna forma, zwykle przedstawiana na planie prostokąta. Kompozycja tego typu pasuje do nowoczesnych wnętrz.
• Forma owijana – cechuje ją owijanie lub okręcanie wysokich elementów kompozycji – tyczek, gałązek, kijów, przez co zupełnie zmienia się ich postać. Może nadawać kompozycji ostre zakończenie na szczycie albo pozwala umocować dany element w określonym miejscu. Do jej wykonania można użyć włókien roślinnych, wąskich liści, pasków folii, drutów, sznurków, tasiemek itp.
• Forma tkana – polega na wyplataniu w sposób luźny lub zwarty materiału florystycznego – w tym suszonych kwiatów oraz elementów nieroślinnych – tasiemek, sznurków, włóczki. Może wchodzić w skład innej kompozycji i przez to ją uatrakcyjniać. Ciekawym przykładem formy tkanej jest koszyk będący częścią kompozycji.
• Forma wiązkowa – polega na układaniu roślin w pęczki i budowaniu z nich kompozycji florystycznych. Świetnie sprawdzają się do tego rośliny pozyskiwane z natury: zboża, polne kwiaty, zioła, skrzyp czy gałązki. Forma ta jest często wykorzystywana do ozdabiania wnętrz rustykalnych.
• Forma obiektywna – spontaniczna, tworzona pod wpływem impulsu, często o wydźwięku metaforycznym. Obejmuje głównie rzeźby pochodzenia roślinnego i kolaże.

Stopniowanie – pozwala przedstawić wielowymiarowość schematu i przenieść materiał florystyczny np. na formę kuli. Stopniowanie obejmuje wartości od 10 do 1, przy czym najwyższa określa najczystszy kształt. Dla przykładu stopień 10 może obrazować kula ciasno ułożonych goździków, przy stopniu 9 kształt nieco modyfikuje się przez wprowadzenie wystającego materiału florystycznego, przy stopniu 7 pojawia się rozwarstwienie i forma kuli nieco zatraca się przez wprowadzenie pnączy.

Forma jest jednym z tych czynników, które najbardziej wpływają na oddziaływanie kompozycji florystycznych na odbiorcę. I chociaż oswojenie jej wymaga nie lada wysiłku i – przede wszystkim, praktyki, z pewnością jest warte swojej ceny. Dlaczego? Ponieważ jest milowym krokiem do tego, aby z amatora przemienić się w profesjonalistę.