Ikebana, czyli japońska sztuka układania roślin
Co to jest ikebana?
Najprościej rzecz ujmując, ikebana to japońska sztuka układania kwiatów i roślin. Co ciekawe, jest to jedna z najstarszych dziedzin sztuki Dalekiego Wschodu. Słowo ikebana w wolnym tłumaczeniu oznacza "żywe kwiaty". Określano ją również "aranżacją kwiatów według reguł".
Historia ikebany
Pierwsza wzmianka o ikebanie pojawiła się w księdze buddyjskiej z 735 r. Zawierała ona szkice i opisy kompozycji roślinnych z przeznaczeniem do świątyń. Pierwotnie zatem aranżacje roślinne w Japonii tworzone były z przyczyn religijnych, w celu dekoracji miejsc kultu Buddy. Uznaje się, że wynalazcą systemu ikebany był japoński cesarz Saga, a sztukę tę następnie rozwijali kolejni cesarzowie, arystokraci i duchowni.
Około 1321 r. w Japonii wprowadzona została "ceremonia herbaty", które miała duże znaczenie dla dalszego rozwoju ikebany. Wynika to z faktu, że jeden z etapów ceremonii wymagał kwiatowego pokazu.
W tradycyjnym japońskim domu ikebana ma bardzo duże znaczenie. Umieszczona jest w honorowym miejscu o nazwie tokonomo. Nad kompozycją najczęściej znajduje się zwijany pas papieru kakemono z malowidłem lub sentencją. Te dwa elementy muszą się ze sobą harmonizować, a ikebana powinna być poniekąd metaforycznym uzupełnieniem kakemono. Styl i dobór roślin do aranżacji może mieć symboliczne znaczenie i odnosić się do legendy, ważnego wydarzenia narodowego lub rodzinnego, pory roku czy nawet nastroju.
Style ikebany
Kultura japońska przepełniona jest symboliką, a tworzone przez Japończyków kompozycje wyrażają szacunek i umiłowanie do natury. Znaczenie ma nie tylko układ roślin, ale również ich dobór. Jako przykłady podać można bambus, sosnę i peonię - ich znaczenie to kolejno przyjaźń, trwałość i zdrowie. Znajomość i umiejętność odczytywania tych symbolicznych znaczeń jest niezbędna dla wszystkich, którzy planują swoją przygodę z ikebaną.
Prawidłowy, tradycyjny układ ikebany powinien łączyć ze sobą nie więcej niż trzy gatunki roślin w jednym naczyniu. W kompozycji wyróżnić można trzy podstawowe elementy o symbolicznym znaczeniu: shin (niebo), soe (człowiek), hikae (ziemia). Istnieją również trzy dodatkowe elementy, które noszą japońską nazwę dzushi.
Podstawowe rodzaje ikebany
- Rikka - najstarszy, tradycyjny styl ikebany o bardzo rygorystycznych zasadach, charakteryzuje go symetria i niemalże statyczność układu.
- Seika - styl klasyczny, w którym wierzchołki poszczególnych roślin tworzą trójkąt.
- Moribana - styl, w którym kwiaty mocowane w niskim naczyniu przy użyciu kenzanu.
- Heika - kwiaty układane są w wysokim, smukłym naczyniu, bez użycia kenzanu.
- Nageire - w wolnym tłumaczeniu oznacza "swobodne układanie kwiatów", które charakteryzują czyste linie kompozycji ułożonej w wysokim wazonie.
W czym układać ikebanę?
Istnieją dwa główne rodzaje naczyń, w których należy układać kwiaty i rośliny zgodnie ze sztuką ikebany:
- poziome - niskie dzbanki, misy i inne naczynia wykonane ze szkła, gliny, ceramiki lub plastiku,
- pionowe - wysokie wazony i kielichy.
W przypadku tradycyjnej ikebany zazwyczaj nie stosuje się naczyń z bezbarwnego szkła czy kryształu.
Jak mocować ikebanę?
Podstawowym narzędziem przydatnym w japońskiej sztuce układania kwiatów jest kenzan. Tradycyjny kenzan to dość ciężka, metalowa podstawka z wystającymi, ostrymi kolcami, na które nabija się rośliny. W bardziej nowoczesnych wersjach metalowa baza zabezpieczona jest tworzywem, dzięki czemu zapobiega porysowaniu naczynia. Kenzan jest wyjątkowo pomocny do stabilizacji elementów roślinnych oraz nadania im odpowiedniego kierunku i nachylenia. W naczyniu powinno znajdować się tyle wody, aby pokryła kolce kenzanu.
Na rynku spotkać można również porcelanowe oraz ceramiczne kenzany w formie podstawki z otworami, w których układa się rośliny. Dostępne są również kenzany z plastikowych rurek oraz bardziej awangardowe rozwiązania będące połączeniem wazonu i kenzanu z otworami.
Artykuł na podstawie książki Ikebana, W. Gasprowicz, H. Radwańska, Wydawnictwo WATRA, Warszawa, 1987